The Genocide of the Sinti and Roma. Research, Recognition and Remembrance | Karola Fings and Bas Kortholt | The Memory of Kamp Westerbork exhibition project
Online Lecture Feb 8, 2023 — The moving image of a young girl with a white headscarf, minutes before being deported to an unknown destination. The short clip became iconographic for the persecution of Dutch Jews. Only in the 1990s, it was discovered that the girl’s name was Settela Steinbach. She was one of 247 Sinti and Roma deported to Auschwitz from Westerbork in May 1944.
The late clarification of the identity of the victim symbolises how little the public and research were interested in the genocide of the Sinti and Roma after 1945. Yet hundreds of thousands were persecuted and expelled in Europe, locked up in camps, deported, shot, forcibly sterilised or murdered in gas chambers. In the lecture, Dr Karola Fings also looks at the pre- and post-history of the genocide. The subsequent dialogue with Bas Kortholt focusses on coming to terms with and remembering this genocide in the Netherlands.
From November 2022 to September 2023, the Herinneringscentrum Kamp Westerbork presents a monthly online lecture as part of The Memory of Kamp Westerbork exhibition project. The online lecture series provides academic background on various parts of the exhibition and the topics concerned.
Dr. Karola Fings is a historian and Deputy Director of the NS-Documentation Center of the City of Cologne. Bas Kortholt is a researcher of the Camp Westerbork Memorial Centre
Samudaripen – Genocide of the Gypsies – Claire Auzias
The French author, historian and libertarian, Claire Auzias researches social movements, women’s history and Roma’s history (1). She has written several works on the Roma’s history in the last 20 years. Samudaripen, the Genocide of the Gypsies, first appeared in 1999/2000 (2,3), and is now followed by the 3rd edition (4) published by L’Esprit Frappeur (Paris).
In her book Samudaripen, Claire Auzias sheds light on this poorly documented genocide in the III Reich , Eastern Europe, and Western Europe. This entirely revised 3rd edition now includes two new chapters — one on Switzerland by Claire Auzias, and one on The Netherlands by Erik Van Den Muijzenberg. Claire Auzias , in her foreword (5) : “…the patient discovery of the identity of an anonymous icon of the deportation, in the guise of a Dutch Sinti girl, made the chapter on the Netherlands obligatory, at least for those of the French gypsies who do not read foreign languages.”
2 – Claire Auzias interview (2009) “Samudaripen” – Un entretien avec Claire Auzias, auteure du livre “Samudaripen, le génocide des Tziganes” aux éditions L’Esprit frappeur. Réalisé fin octobre 2009 par Bruno Boudiguet pour Télé Liberté / Le Cobaye international . Dailymotion URL https://dai.ly/xb9lah
5 – Claire Auzias (2022) Samudaripen, le génocide des Tsiganes (Samudaripen, the Genocide of the Gypsies), Paris, L’Esprit Frappeur (3nd edition 2022) ISBN 978-2-85103-051-1 | Avant Propos : “…la découverte patiente de l’identité d’une icône anonyme de la déportation, sous les traits d’une fillette sinti hollandaise, rendait obligatoire le chapitre sur les Pays-Bas, a minima à l’attention de ceux des Tsiganes français qui ne lisent pas les langues étrangères.”
License info :
Samudaripen – Genocide of the Gypsies – Claire Auzias | 20221210 | Settela•Com | ISSN 2949-9313
ANONIEM | Meisje met hoofddoekje … (film zonder geluid)
Wie is zij ?
Dit bange meisje met donkere ogen en haar witte hoofddoekje – anoniem icoon van de holocaust … een paar seconden in de unieke Westerbork Film. Ruwe beelden gemaakt door kampgevangene Rudolf Breslauer tijdens de Tweede Wereldoorlog in Westerbork, Nederland.
Begin jaren negentig – 50 jaar later – is er weinig bekend over deze film uit Westerbork. In 1992 start de Nederlandse journalist Aad Wagenaar zijn speurtocht naar de naam van het meisje. Project ‘Esther’ – zijn werktitel.
Sleutelbevinding – samen met de onderzoekers Gerard Rossing en Koert Broersma van Herinneringscentrum Kamp Westerbork die de filmbeelden analyseren – is de inscriptie op de koffer van die vrouw die op een brancard naar dat transport is gebracht.
Nauwkeurige inspectie van die koffer – het filmbeeld omdraaien – de film frame voor frame bekijken – heen en weer – onthulde haar naam en geboortedatum:
F.KROON
26.9.82
In deze video heb ik ook nog het zwart-wit omgekeerd.
Verder is nu een duidelijker beeld mogelijk in de hier gepresenteerde ‘still’ – op zelfde wijze bewerkt – genomen uit de kwalitatief betere, recentelijk teruggevonden ‘camera-originele’ film , gevonden op andere spoelen in het archief door Gerard Nijssen voor het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid | NIOD – en 20 januari 2020 gepubliceerd.
Die ene speciale treinwagon met Settela, wagon # 16, met verticale planken waarop 74 Pers. staat genoteerd , was ook onderdeel van die trein gefilmd door kampgevangene Rudolf Breslauer, die Westerbork verliet – toen met de ‘4’ doorgestreept en een 5 toegevoegd – dus er was voor vertrek één persoon toegevoegd.
Op die brancard lag Frouwke Kroon – geboren 26 september 1882 – gedeporteerd 19 mei 1944 – en bij aankomst in Auschwitz vermoord.
Die trein verliet Kamp Westerbork op 19 mei 1944 met ongeveer 700 mensen – zowel Joden als 245 Sinti en Roma – het ‘Zigeunertransport’.
Het meisje met het witte hoofddoekje kreeg haar naam terug op maandag 7 februari 1994, toen Aad Wagenaar overlevende ‘zigeunermama’ Theresia Crasa Wagner ontmoette.
Ze vertelde hem, dat ze op de grond achter het meisje zat, dat bij de deur stond. Toen ze hoorden dat de deuren werden gesloten, schreeuwde haar moeder:
‘Settela!
Ga weg bij die deur, straks komt je kop er nog tussen !! ’
Dát was haar naam: Settela!
Het Nederlandse Sinti-meisje Settela (Anna Maria) Steinbach werd – op traditionele wijze, onder de woonwagen van haar ouders – geboren op 23 december 1934 in Buchten in de Nederlandse provincie Limburg.
Settela’s familie was drie dagen voordat ze werden gedeporteerd, gearresteerd bij een razzia. In Kamp Westerbork werd Settela’s haar afgeschoren – vandaar de ‘hoofddoek’ gemaakt door haar moeder.
Moeder Toetela (Emilia) Steinbach werd met tien kinderen en een kleinkind naar Auschwitz-Birkenau gedeporteerd. De 9-jarige Settela werd begin augustus 1944 vergast en verbrand.
Settela’s vader Moeselman (Heinrich) Steinbach stierf van verdriet in 1946 in Nederland.
Credits
Gefilmd door Rudolf Breslauer 19 mei 1944 in kamp Westerbork, Nederland.
Video van Westerbork film montage spoel 1 (RVD cat.nr. 02-1167-01) met dank aan het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (KNAW) en het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.
Still (bewerking Michel van der Burg) uit camera-originele film gepubliceerd op 20 januari 2020 met dank aan Gerard Nijssen | Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid | NIOD | NOS.
Verhaal gebaseerd op:
* Settela, het meisje heeft haar naam terug (1995-2007) door Aad Wagenaar ISBN 9789089751898 / Engelse vertaling door Janna Eliot ‘Settela’ (2005-2016) ISBN 978-0-9933898-2-5 .
* Documentaire film ‘Settela, gezicht van het verleden’ door Cherry Duyns (VPRO, 1994).
* ‘Kamp Westerbork gefilmd’ door Koert Broersma en Gerard Rossing (redactie Dirk Mulder en Ben Prinsen; ISBN 9023232658 .
* Westerbork Film | Full version RVD 1986 | 20190605 | Michel van der Burg | Settela•Com | ISSN 2949-9313 (geraadpleegd 2021 Apr 16) URL: https://wp.me/p91enH-1x
* Nieuwe beelden van iconische Westerborkfilm gevonden (door Ronja Hijmans | NIEUWSUUR | NOS (geraadpleegd 2020 Jan 20) URL https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2319497-nieuwe-beelden-van-iconische-westerborkfilm-gevonden.html
* Settela en Willy en Het geheim van de Heksenberg (2e druk) door Rob Hendrikx m.m.v. Marouska Steinbach (Heerlen : Historisch Goud – Rijckheyt, centrum voor regionale geschiedenis en Stichting Historische Kring “Het Land van Herle”, April 2017) ISBN 9789082241686. URL https://www.landvanherle.nl/product/settela-en-willy-en-het-geheim-van-de-heksenberg-2e-druk/
* ‘Sinti en Roma in Den Haag, voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog (1900-1970)’ door Peter Jorna (Haags Gemeentearchief, 2021) PDF online (geraadpleegd 2021 Apr 15) URL https://www.owrs.nl/nieuws/nieuw-boek-sinti-en-roma-in-den-haag
* De Vergeten Genocide – Het lot van de Sinti en Roma. Online tentoonstellling door Tweedewereldoorlog.nl . Met een clip van het gesprek van journalist Aad Wagenaar met Crasa Wagner ; uit de documentaire ‘Settela, gezicht van het verleden’ van Cherry Duyns (VPRO 1994) (geraadpleegd 2021 Apr 15) URL https://romasinti.eu/nl/
Settela peeks outside the death train to Auschwitz. Last glance at the outside world for the 9-year-old Dutch Sinti girl Settela Steinbach just before these cattle car doors close , and this death train heads for Auschwitz on May 19 , 1944. Anna Maria ‘Settela’ Steinbach peeks outside , at the last moment just before the sliding door is closed , standing inside a freight wagon with 74 people on May 19 , 1944 in the Westerbork concentration camp in Holland (75 people the moment the train leaves), when this deportation train leaves for Auschwitz-Birkenau – where Settela is murdered a few months later in one of the gas chambers. Here she wears a headscarf made from a torn sheet, because the Nazis had her head shaved , and while Settela peeks outside , her mother cries behind her in the car : “Get out of there, or soon your head gets in between!” She was filmed by the Jewish prisoner filmmaker Rudolf Breslauer as part of a documentary film being made on the Westerbork camp. In 2017 two other short films of this moment were made (20170721 and 20170725michelvanderburg•com). Today 75 years later — on the occasion of making Settela•Com public, in this first publication the online premiere of a new 1 minute slow-motion film (4:3 format) , made using the original Westerbork 1944 film rushes of Rudolf Breslauer from the archive of the Netherlands Institute for Sound and Vision. Citation : Settela | Settela•Com | 20190519 | Michel van der Burg | Settela•Com | ISSN 2949-9313 | CC BY 4.0 .
NL (dutch)
Settela | Settela•Com
Settela gluurt naar buiten in de dodentrein naar Auschwitz. Laatste blik op de buitenwereld voor het 9-jarige Nederlandse Sinti-meisje Settela Steinbach, op 19 mei 1944, vlak voordat de schuifdeuren van die goederenwagon dicht gaan en die dodentrein naar Auschwitz vertrekt. Anna Maria ‘Settela’ Steinbach gluurt naar buiten, op het laatste moment vlak voordat de schuifdeur wordt gesloten, staand in een goederenwagon met 74 mensen op 19 mei 1944 in concentratiekamp Westerbork in Holland (75 mensen op het moment dat de trein vertrekt), wanneer deze deportatietrein gaat vertrekken naar Auschwitz-Birkenau – waar Settela enkele maanden later in een van de gaskamers wordt vermoord. Hier draagt ze een hoofddoek gemaakt van een gescheurd laken, omdat de nazi’s haar hoofd hebben geschoren, en terwijl Settela naar buiten gluurt, roept haar moeder achter haar in de wagon daar weg te gaan … ‘straks komt je kop er nog tussen’. Ze werd gefilmd door de Joodse gevangene, filmmaker Rudolf Breslauer, als onderdeel van een documentaire over het kamp Westerbork. In 2017 werden nog twee andere korte films gemaakt van dit moment (20170721 en 20170725michelvanderburg•com). Vandaag 75 jaar later — ter gelegenheid van het publiek maken van Settela•Com in deze eerste publicatie, de online première van een nieuwe 1 minuut slow-motion film (4:3 formaat), gemaakt met de originele Westerbork 1944 film rushes van Rudolf Breslauer uit het archief van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Citation : Settela | Settela•Com | 20190519 | Michel van der Burg | Settela•Com | ISSN 2949-9313 | CC BY 4.0 .
Updates
20190611 – First post ‘Settela’ ( posted first 20170721 at michelvanderburg•com ) now included / antedated to this site , link 20170721
20220604 – Format changes title, heading, credit line
20221115 — Minor changes last paragraph in both EN and NL sections.
Settela•Com 